Endometriozis, rahim iç yüzünü döşeyen zardaki hücrelerin rahim dışında yerleşerek buralarda çoğalmasıdır. Nedeni net olarak belli olmamakla birlikte genetik bir temelinin olduğu düşünülmektedir. Endometriozis hastalığı en sık yumurtalıklar, karın zarı ve çevre bağ dokusunda görülmektedir. Yumurtalıkta kist oluşturduğunda ise "endometrioma" olarak adlandırılmaktadır. Hastalık genelde yaygın, ilerleyici ve tekrar eden bir karakter gösterir.
Endometrioziste en sık başvuru nedenleri genellikle kasık ağrısı ve kısırlıktır. Kasık ağrısı adet döneminde ya da adet döneminden bağımsız veya cinsel ilişki sırasında olabilir. Kısırlık nedeni ile başvuran kadınların %15-55’de değişik yaygınlıkta endometriozis görülmektedir. Bazen ise hiçbir şikayet olmaksızın rutin jinekolojik kontrollerde çikolata kistleri fark edilebilir. Çikolata kistlerinin tanısı sıklıkla vajinal yolla yapılan ultrasonografi ile tipik görüntüleri sayesinde konulabilmektedir. Hastalığın yaygınlığını saptamada MR (magnetik rezonans) yardımcı olabilmektedir.
Ameliyat kararı kistin görünümüne, boyutuna ve hastanın şikayetlerin göre şekillenmektedir. Ameliyat esnasında özellikle yumurtalık rezervi iyi olan hastalar, tüp-yumurtalık ilişkisinin düzeltilmesi sonrasında, ek tedavi (tüp bebek veya aşılama) gereksinimi olmadan gebe kalabilmektedir. En yüksek gebelik oranları ameliyat sonrası ilk bir yıl içinde görülmektedir. Bir yıl içinde gebeliğin oluşmaması durumunda yardımcı üreme tekniklerine başvurmak doğru bir yaklaşım olacaktır.
Hasta yaşının 38’in üzerinde olması, gebe kalamama süresinin 3 yıldan uzun olması, eşinde eşlik eden sperm problemi varlığı (özellikle sayı ve harekette problemler) ve yapılan laparoskopi sırasında her iki tüp etrafında yaygın yapışıklığın varlığında tüp bebek tedavisi en uygun seçenektir. Tüp bebek kararı verilmiş çikolata kisti olan hastalarda tedavi öncesi cerrahi olarak kistin alınmasının gebelik oranlarına olumlu katkısı olmadığı görülmektedir.
Çikolata kisti cerrahisi dahil yumurtalıklara yönelik yapılacak her türlü cerrahi müdahale, yumurtalık rezervinde azalmaya neden olabileceği için bu hastalarda ameliyat kararı verilirken oldukça seçici davranmak gerekmektedir.
